Młodsza szkoła narodowa(historyczna), (cz.4)

Zradykalizowane podejście „starszych” historyków rozwijane mimo fiaska prób czynionych przez np. Roschera. Uważali, że ekonomia klasyczna jest nie tylko błędna ale wręcz szkodliwa! Nie starali się tworzyć wielkich teorii rozwoju gospodarczego, skupiali się natomiast na opisie poszczególnych zjawisk i instytucji gospodarczych. Tego rodzaju podejście określamy jako idiograficzne (gr. idios = szczególny, swoisty; graphos = pisać).

Starsza szkoła narodowa(historyczna),(cz.3)

Spośród przedstawicieli starszej szkoły historycznej najpełniejszy, najlepiej rozwinięty był system Wilhelma Roschera (1817-1894). Dzieło życia stanowi 5-tomowy „System gospodarstwa społecznego” (1854- 94), natomiast pracą najistotniejszą dla rozwoju myśli ekonomicznej jest wydany w roku 1843 „Zarys wykładów o gospodarce państwa według metody historycznej”. Nie odrzucał całkowicie metod stosowanych przez ekonomistów klasycznych, ale uznawał, że prawa i zasady ekonomiczne mogą się odnosić co najwyżej do poszczególnych etapów rozwoju ludzkości. Są zatem względne, zależne od kontekstu instytucjonalnego. Teorię klasyczną, która dobrze wyjaśnia funkcjonowanie gospodarki wolnorynkowej, trzeba uzupełnić o teorie  odpowiednie w innych warunkach (innych gospodarkach).

Polski Dawid i angielski Goliat

fot. Paul Rother, materiały Muzeum Górnośląskiego
Cechownia kopalni 'Hohenzollern' (później 'Szombierki') od strony placu drzewnego, w tle szyb 'Kaiser Wilhelm' (później 'Krystyna', 1937 r.)

Nadmiar węgla

Przed wojną [I światową] mieliśmy trzy zagłębia w trzech państwach. Razem produkowały
około 40 milionów ton. Wprawdzie w roku szczytowym 1929 wydobyliśmy 46 milionów ton, ale jeśli weźmiemy wzrost ludności i przemysłu wojennego, to musimy sobie powiedzieć, że nigdyśmy do przedwojennej normy nie doszli.

Zaczęło się od reportaży z budowy „COPu”

Melchior Wańkowicz

W 1936 roku pod kierunkiem wicepremiera do spraw gospodarczych i ministra skarbu w jednej osobie, Eugeniusza Kwiatkowskiego, opracowano czteroletni program inwestycyjny. Program ten obejmował plan budowy COPu (Centralnego Okręgu Przemysłowego). Punkt centralny obszaru objętego planem, leżał u zbiegu Sanu i Wisły tworząc z Sandomierza jego stolicę. Promień obszaru – okręgu wynosił około 100 km. W następnym roku budowa COPu ruszyła pełną parą.

Sprawy gospodarcze nigdy nie były ulubionym tematem polskich ludzi pióra. Tym razem jednak do akcji ruszył Melchior Wańkowicz, publikując w prasie szereg reportaży z realizacji nowych polskich inwestycji. Były to pierwsze w historii Polski reportaże przemysłowe i zyskały one szeroki oddźwięk wśród czytelników. „Rasa pisarza, jego temperament, duma narodowa, optymizm – szczerością tchnący – stworzył nowy polski typ reportażu przemysłowego” – pisał komentator z „Kuriera Warszawskiego” (19. I. 1938).
Popularność reportaży skłoniła autora do wydania ich łącznie w formie broszury zatytułowanej „COP”. Błyskawiczne rozejście się jej trzech wydań i propozycja publikowania wydania czwartego, skłoniły Wańkowicza do szerszego potraktowania tematu.

Źli Samarytanie

Wyobraźmy sobie, że ktoś napisał książkę, w której punkt po punkcie obala twierdzenia Janusza Korwin-Mikkego o wyższości „wolnego rynku nad socjalizmem”. I robi to w równie barwny jak polski polityk sposób, przeplatając dane z interesującymi anegdotami, cytatami i historiami z własnego życia.

Taką książką jest wydana właśnie w Polsce publikacja prof. Ha-Joon Changa zatytułowana „Źli samarytanie. Mit wolnego handlu i sekretna historia kapitalizmu”. Tytułowymi złymi Samarytanami są współczesne bogate kraje, głównie USA i państwa Europy Zachodniej, doradzające rozwijającym się państwom, by stosowały politykę, której prawie żadne z obecnie bogatych państw nie stosowało. Politykę, która (jak pokazuje autor na danych) prawie nigdy nie prowadzi do stworzenia zamożnych państw.

Friedrich List (1789-1846) – twórca szkoły narodowej(historycznej), (cz.2)

Friedrich List

Mistrz szkoły narodowej i jej właściwy twórca;

Porzucił karierę naukową by aktywnie włączyć się w życie polityczne — został liderem niemieckiego stowarzyszenia kupców i przemysłowców (w 1819) i stał się jednym z najbardziej aktywnych propagatorów zjednoczenia Niemiec, które po zakończeniu wojen napoleońskich były podzielone na… 39 jednostek (sic!), z których większość była politycznie i ekonomicznie oddzielona od pozostałych. Relacje gospodarcze pomiędzy tymi jednostkami były utrudnione przez nakładanie barier celnych w wymianie wewnątrzniemieckiej .Podstawowa praca to „Narodowy system ekonomii politycznej” z roku 1841. Dzieło monumentalne, mimo że List był w stanie ukończyć jedynie pierwszy z zamierzonych trzech tomów.

Punktem wyjścia i podstawowym przedmiotem analizy nie jest tak jak u klasyków – jednostka, lecz naród.

Poglądy na temat istoty bogactwa są zbliżone do poglądów A. Müllera – bogactwo opiera się nie tylko na zasobach materialnych, ale i na „kapitale duchowym narodu”. Fundamentalnym celem rozwoju gospodarczego powinno być zwiększanie nie samego bogactwa materialnego, lecz powiększanie mocy produkcyjnych („Zdolność do produkowania bogactwa jest (…) nieskończenie ważniejsza niż samo bogactwo”). Należy dążyć do ich maksymalizacji, nawet jeśli wiązałoby się to z czasowym ograniczeniem bogactwa materialnego.

Szkoła ekonomii narodowej(historycznej), (cz.1)

Szkoła historyczna stanowiła obok socjalizmu główny nurt ekonomii heterodoksyjnej w XIX wieku. Miała ona charakter szkoły narodowej, niemieckiej. Zaczęła się rozwijać w latach 40. XIX wieku a jej wpływy były w Niemczech widoczne jeszcze w początkach wieku XX.

Tak, jak szkoła klasyczna wyrosła z filozofii oświeceniowej, tak szkoła historyczna – podobnie jak i marksizm – wyrosła na gruncie filozofii niemieckiej okresu romantyzmu (Fichte, Hegel, Schelling). Jednak w porównaniu z marksizmem historyzm można uznać za nieco łagodniejszą formę krytyki ekonomii klasycznej.

 W przypadku przedstawicieli tej szkoły istotą tej krytyki było podważanie uniwersalności teorii klasycznej, czyli przekonanie, że klasycznej teorii ekonomicznej nie można stosować do wszystkich czasów i kultur. Ekonomiści niemieccy twierdzili, że teoria i wnioski Smitha, Ricarda i pozostałych klasyków są słuszne jedynie dla dobrze rozwiniętej, uprzemysłowionej gospodarki angielskiej, nie są natomiast słuszne dla rolniczej gospodarki Niemiec.